به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نقد و بررسی کتاب "اصول و مبانی تحلیل متون ادبی" نوشته سلینا کوش ۱۵ آبان ۱۳۹۶ در سرای اهل قلم برگزارشد.
حسین پاینده، مترجم این کتاب، در ابتدای جلسه عنوان کرد: ترجمه‌ی کتابی درباره‌ی تحلیل متن، یک ضرورت است. تحلیل، دایره‌ای بسیار فراخ‌تر از یک شعر، یک رمان و یک فیلم سینمایی است. تلاش من هم به عنوان یک ایرانی علاقه‌مند به پیشرفت جامعه‌ی خود این است که به سهم خودم امکاناتی فراهم کنم تا گرایش آحاد این جامعه به دیدن لایه‌های ناپیدایی از واقعیت اجتماعی ما بیشتر شود و آن لایه‌ها زمانی قابل دیدن می‌شوند که با نگاهی تحلیل‌گر آن‌ها را نگاه کنیم. این کتاب درباره‌ی تحلیل ادبی است، اما تعریفی که سلینا کوش از متن به دست می‌دهد تعریفی شامل‌شونده است و مقصود از شامل‌شوندگی این است که برخلاف تقسیم‌بندی‌های ژانر که در دانشگاه‌های ما از گذشته متداول بوده است، امروز وقتی صحبت از متن می‌شود خیلی مسائل دیگر هم در آن گنجانده می‌شود. دیدگاه این کتاب درمورد ژانر آن چیزی نیست که در دانشگاه تدریس می‌شود. در دانشگاه‌های ما رمان را ادبیات نمی‌دانند و بیشتر به معرفی شعرای کلاسیک تأکید دارند. در این کتاب ادبیات نمایشی جزو ادبیات محسوب می‌شود، در صورتی که در مقاطع مختلف دانشگاهی درسی درباره‌ی درام و ادبیات نمایشی در رشته‌ی ادبیات وجود ندارد. ژانر ادبیات روایی در این کتاب شامل سینما است، نه فقط فیلمنامه بلکه فیلم یعنی محصول آن را هم ادبیات می‌داند.
وی افزود: سلینا کوش از فرهنگی می‌آید که فارغ‌التحصیلان این رشته در آن فرهنگ به نقد کتاب و نقد فیلم‌‌های سینمایی می‌پردازند. سلینا کوش تحلیل فیلم را برای دانشجوی ادبیات ضروری می‌داند چون این یک ژانر روایی است و تمام عناصری که در ادبیات داستانی وجود دارند مانند عنصر شخصیت، کشمکش، مکان، زمان، فضاسازی و ... همگی در فیلم وجود دارند. تعریف این کتاب از ژانر برای ما چیز جدیدی است و معنای متن در آن به طور جالبی گشوده می‌شود و بسیاری از چیزهایی که در ادبیات کلاسیک ما متن به شمار نمی‌آیند در این کتاب به عنوان متن ادبی تلقی شده‌اند.
این منتقد و تحلیل‌گر برجسته‌ی ادبی عنوان کرد: من به عنوان پزوهشگر فرهنگ، این کتاب را ترجمه کردم. امیدوارم خوانندگان این کتاب که نام نظریه‌هایی مثل پسامدرنیسم، ساختارگرایی، روانکاوی، تاریخ‌گرایی نوین، فمینیسم، مارکسیسم، نشانه‌شناسی، پساساختارگرایی و ... به گوششان می‌خورد از راه روش‌هایی پیشنهادی این کتاب نگاهی به متن گسترده‌تری به نام واقعیت اجتماعی بیندازند. ما همه شخصیت‌های یک روایت خیلی بزرگ هستیم. زندگی ما یک روایت است. تعامل‌های ما در زندگی پر از کشمکش است و دائماً با مسئله‌ی زاویه‌ی دید مواجه هستیم. هدف من کمک به پیشبرد مطالعات ادبی برای نظام‌مند کردن موضوع نقد در محافل آکادمیک بوده اما تأکید می‌کنم که منتقد واقعی، جهان پیرامون خود را از راه نقد ادبی می‌شناسد. به غیر از این ضرورت مبرم فرهنگی ـ ادبی، باید اشاره کنم که این کتاب نسبتاً جدید است و یک سال پیش که به دستم رسید تنها چهار پنج ماه از انتشارش به زبان اصلی می‌گذشت و من هم در کوتاه‌ترین زمانی که می‌توانستم این کتاب را ترجمه کردم. این کتاب منبع نسبتاً جدیدی است و لذا ترجمه‌ی آن را ضروری دیدم.
پاینده در ادامه مطرح کرد: نقد نشانه‌ی هوش فوق‌العاده نیست، بلکه آشنایی با روش‌های نقد ادبی به ما کمک می‌کند تا متوجه دلالت‌ها و معانی بشویم. امیدوارم خوانندگان این کتاب پاسخ پرسش‌هایی را که همیشه از پرسیدن آن شرم داشتند به دست آورند. این کتاب برای کسانی است که می‌خواهند از پایه و بیخ و بن با نقد ادبی آشنا شوند. اصطلاحات ادبی در فهرست الفبایی در انتهای کتاب آمده‌اند. سلینا کوش هر مسئله‌ای را با طرح مثالی از شعر و رمان و فیلم توضیح می‌دهد. در فصل پایانی هم روش نوشتن مقالات نقادانه را توضیح داده و بین مقالات روزنامه ها و مقالات دانشگاهی تفاوت قائل شده است.
در ادامه مسعود جعفری خلاصه‌ای از مباحث مطرح‌شده در کتاب ارائه کرد و گفت: به نظرم این کتاب برای دانشجویان بسیار مفید است. کتاب با مقدمه‌ی مترجم آغاز می‌شود که در آن به دو موضوع، اهمیت نظریه و روش نظام‌مند نقد ادبی، پرداخته می‌شود. در مقدمه راجع به چیستی ادبیات و کارکردهای آن که برای خواننده مبتدی هم قابل فهم است، بحث می‌شود. تغییر جایگاه شاعران و نویسندگان و ژانرهای ادبی گذشته نسبت به امروز را بیان می‌کند و توضیح می‌دهد که هیچ ژانری در تاریخ ادبیات ثابت نیست و در کل، کتاب نگاهی پویا به مسائل دارد.
استاد دانشگاه خوارزمی افزود: ژانر و آمیختگی ژانرها از جمله مباحث مهم کتاب است. فصل دوم کتاب بر پایه نقد خود متن و واژه‌های آن است. فصل سوم به تحلیل متن در بافتار یا زمینه‌ی بیرونی متن اختصاص دارد. سپس به تاریخ‌گرایی نوین و تلفیق آن با متن می پردازد. فصل چهارم به تحلیل تطبیقی اختصاص دارد و با اشاره به نظریه مشهور تی.اس. الیوت درباره سنت و استعداد فردی که بیان می‌کند هیچ خلاقیت ادبی نمی‌تواند بدون توجه به سنت رخ بدهد. چرا که هر متنی به نحوی با متون قبل از خود و معاصر ارتباط دارد و به گونه‌ای روی متون بعد از خود اثر می‌گذارد.
در فصل بعد خواننده با ماهیت اقتباسیِ ترجمه آشنا می‌شود و درمی‌یابد که هر ترجمه نوعی اقتباس است. در فصل پنجم، نسبت تحلیل با نقد ادبی بحث می‌شود. صحنه‌ی نقد امروز با قرن نوزدهم تفاوت دارد و تکثر نقد و دیدگاه‌های متنوع و رویکردهای مختلف منتقدها باعث تکثر نقد شده است. فصل ششم به تحلیل نظریه‌های ادبی اختصاص دارد. روش تحلیل از دل نظریه بیرون می‌آید. در این فصل، نظریه‌های ادبی طبقه‌بندی شده و به ذهن خواننده در مطالعه‌ی این نظریه‌ها و نسبت آن‌ها با هم نظم می‌بخشد. به طور کلی، از نظر سلینا کوش معنای اصطلاح متن در جهان امروز معنایش تغتیر کرده است. فصل هفتم به جمع‌بندی نوشتار تحلیلی می‌پردازد.
جعفری، مطالعه‌ی این کتاب را برای کسانی که علاقه‌مند به فعالیت در حوزه‌ی نقد هستند برای ارتقا کیفیت نقد لازم و ضروری دانست. وی سؤالات خود را درباره‌ی ترجمه‌ی چند واژه‌ی خاص از مترجم این کتاب مطرح کرد. وی درباره ترجمه‌ی دو واژه، «معرفت مینویی» و «بافتار» از مترجم این اثر سؤالاتی مطرح کرد و گفت: ترجمه‌ی کتاب هم مانند متن اصلی بدون ابهام و بسیار روشن است و مترجم سلیقه‌ی خاصی در انتخاب فعل‌ها داشته است.
در ادامه‌ی جلسه عبدالرسول شاکری، از اعضای هیأت علمی سازمان سمت، بیوگرافی کاملی از فعالیت‌های ادبی حسین پاینده ارائه کرد و گفت: نخستین مقاله‌ی حسین پاینده که درباره‌ی اهمیت زاویه‌ی دید در داستان کوتاه بود، در سال ۱۳۶۸ در نشریه‌ی «کیهان فرهنگی» منتشر شد. از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۹ در شهر آکسفورد دوره‌ی دبیرستان را گذراند و در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ در دبیرستان هدف و رهنما در تهران دیپلم گرفت. سالهای ۱۳۶۴تا ۱۳۶۸ در دانشگاه علامه طباطبائی دوره‌ی کارشناسی ادبیات انگلیسی و در سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۰ در دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد همین رشته فارغ‌التحصیل شد. او از سال ۱۳۷۱ به عضویت هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی درآمد. در سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۰ در دانشگاه ساسکس انگلستان به تحصیل نقد ادبی در مقطع دکتری پرداخت و در همین سال‌ها یک دوره آشنایی با نقد ادبی روانکاوانه را به توصیه استاد راهنمایش در دانشگاه کوین مری لندن گذراند.
وی افزود: پاینده مباحثی مانند نقد ادبی و آشنایی با رمان را نزد آذر نفیسی فراگرفت و همچنین در کلاس‌های نقد زنده یاد سعید ارباب‌شیرانی شرکت کرد. شرکت در کلاس‌های نقد مریم خوزان، آذر نفیسی و سعید ارباب‌شیرانی در تسلط او به نقد بسیار مؤثر بود. دومین مقاله‌ی او با عنوان «مبانی فرمالیسم در نقد ادبی» در سال ۱۳۶۹ در همین نشریه منتشر شد و سپس کتاب «زبان شناسی و نقد ادبی» که ترجمه مشترک او با مریم خوزان بود منتشر شد. در سال ۱۳۷۴ کتاب «نظریه‌های رمان» را منتشر کرد. در همین سال کتاب دو جلدی «درآمدی بر ادبیات» را برای دانشگاه پیام نور تألیف می‌کند. این کتاب همچنان تجدید چاپ می‌شود. در همین سال مجموعه مقالات نخستین سمینار بررسی مسائل رمان به کوشش او راهی بازار نشر می‌شود.
وی درسال ۱۳۸۰ در گروه ادبیات انگلیسی دانشگاه علامه طباطبائی به تدریس می‌پردازد، اما از سال ۱۳۸۴ فعالیت خود را به ادبیات معاصر فارسی معطوف کرد و به نقص عمده در رشته زبان و ادبیات فارسی پی می‌برد و در می‌یابد که هیچ درسی درباره‌ی داستان کوتاه و رمان وجود ندارد. به همین دلیل کارگاه‌های نقد ادبی را در خارج از دانشگاه بنیان می‌نهد که تا کنون ادامه دارد. فعالیت‌های حسین پاینده را در دو زمینه مشخص می‌توان تقکیک و مقوله بندی کرد، یکی معرفی آموزش و گسترش نقد ادبی دانشگاهی و روش‌مند به همراه به دست دادن نمونه‌های موفق عملی نقد، و دیگری مطالعات و نقدهای مربوط به فرهنگ.
شاکری ادامه داد: در زمینه‌ی نخست کتاب‌های تالیفی او عبارت‌اند از: «گفتمان نقد، مقالاتی در نقد ادبی» چاپ اول ۱۳۸۲، «نقد ادبی و دموکراسی»، کتاب سه جلدی «داستان کوتاه در ایران» در ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱، «گشودن رمان، رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی» منتشره در سال ۱۳۹۲. در گروه دوم مقالات قرار می‌گیرند. این مقالات هم ترجمه و هم تألیفی هستند. مقالات تألیفی پاینده ۸۲ و ترجمه ۳۹ و سخنرانی در همایش‌های علمی ۲۱ و سخنرانی‌های پراکنده و دیگر که شامل مصاحبه و یادداشت‌ها و مقاله‌های کوتاه می‌شود، ۲۹۱تاست.
آثار ترجمه در این بخش عبارت‌اند از: «زبان شناسی و نقد ادبی» از راجر فاولر و ... در سال ۱۳۸۱، «نظریه‌های رمان، از رئالیسم تا پسامدرنیسم» از دیوید لاج و دیگران در سال ۱۳۸۶. همچنین ویرایش کتاب‌های «پیش‌درآمدی بر مطالعه‌ی نظریه‌ی ادبی» از راجر وبستر سال ۱۳۸۲، «قرائتی نقادانه از رمان چهره‌ی مرد هنرمند در جوانی» در سال ۱۳۸۲، «درسنامه‌ی نظریه و نقد ادبی» از کیت گرین و جیل لبیهان در سال ۱۳۸۳، «درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی» چارلز برسلر در سال ۱۳۸۶ و «نظریه‌های نقد ادبی معاصر» در سال ۱۳۸۷ از آثار او در این زمینه است.
عضو هیأت علمی سازمان سمت در ادامه افزود: در زمینه‌ی اول، نقد روش‌مند و دانشگاهی، کاری پژوهشی انجام شد با عنوان «تدوین برنامه‌ی گروه آموزشی نظریه و نقد» و «برنامه کارشناسی ارشد رشته‌ی نظریه و نقد ادبی» به سفارش دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۸۷ انجام شد که خیلی از آن استفاده نشده است.
پاینده در فعالیت‌های میان‌رشته‌ای یعنی نقد فرهنگ و مطالعات فرهنگی، دو رویکرد مشخص را مطرح می‌کند. در اوایل دهه‌ی هفتاد رویکرد نوشته‌های او متن‌محور، فرمالیستی و ساختارگرایانه است. تا اواسط دهه‌ی هشتاد به نظر می‌رسد دغدغه‌ی اصلی پاینده روش‌مندی در نقد و خوانش متون بوده است که هم اکنون هم دغدغه‌ی ایشان است. از میانه‌ی دهه‌ی هشتاد خورشیدی، عمده پژوهش‌های پاینده به مطالعات فرهنگی اختصاص دارد. در این دوره، فعالیت‌های او به فضای دانشگاه محدود نمی‌شود و مخاطبان گسترده‌تری دارد. همه‌ی متن‌ها و روایت‌ها در کانون توجه او قرار می‌گیرند. کتاب‌های تألیفی پاینده در این حیطه عبارت‌اند از: «نقد ادبی و دموکراسی» در سال ۱۳۸۵، «نقد ادبی و مطالعات فرهنگی: قرائتی نقادانه از آگهی‌های تجاری در تلویزیون ایران» در سال ۱۳۸۵، رمان پسامدرن و فیلم ۱۳۸۶. آثار ترجمه‌ی وی در این زمینه عبارت‌اند از: «روانکاوی فرهنگ عامّه» از بری ریچاردز در سال ۱۳۸۲، «اندیشه‌ی یونگ» از ریچارد بیلسکر ۱۳۸۴، و «مطالعات فرهنگی درباره‌ی فرهنگ عامّه» از جان استوری در سال ۱۳۸۶.
شاکری درباره‌ی رویکردهای خاص پاینده عنوان کرد: مقالات پاینده با رویکردهای میان‌رشته‌ای گوناگون از روانکاوی گرفته تا نشانه‌شناسی، فمینیسم و تاریخ‌گرایی نوین را در برمی‌گیرد که برخی از این آثار عبارت‌اند از: تحلیل داستانکی درباره رواج خشونت در ایران، تحلیل فیلم‌هایی از قبیل «درباره الی» و «جدایی نادر از سیمین»، سریال‌های تلویزیونی عامه‌پسند، نقد مناظره، نشانه‌شناسی لباس، نقد عکسی از رئیس جمهور فعلی، تحلیل فوتبال و ارتباط آن با صلح، دلایل اوباشیگری در میادین ورزشی و تحلیل تجمع دانش‌آموزان در مجتمع تجاری کورش در خرداد ۱۳۹۵.
وی افزود: دانش پاینده در زمینه‌ی نقد و رویکردهای گوناگون این نوع مطالعات به همراه شناخت او از فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی و نگاه انتخابی او به این موضوعات و در نظر گرفتن مناسبات برون‌متنی از مهم‌ترین دلایل موفقیت ایشان در جامعه‌ی ایران بوده است.
شاکری در پایان، سخنرانی آذر نفیسی در سال ۱۳۷۳ را در پاسخ به برخی انتقادات وارده به روش نقد خود برای حضار قرائت کرد. که در آن آمده بود: «اگر از اسامی پرطمطراقی مانند برگمان، جویس و بکت در مباحث خود استفاده کنیم همه یادداشت برمی‌دارند. هر چه مخاطب بی‌بضاعت‌تر باشد تاثیری که می‌گذاریم بیشتر است. اگر از اسامی قراردادی استفاده نکنیم و به عنوان مثال از لوییس کارول و لورل و هاردی استفاده کنیم کسی تحویل‌مان نمی‌گیرد. چون در میان عوام‌الناس روشنفکری توجه به عمق تفکر نیست و به همین زر و زیورهاست. در حالی که خلاقیت و دانش مقوله‌هایی دیگرند. به گفته یکی از منتقدین تئاتر پوچی بکت تحت تأثیر لورل و هاردی بوده است، اما وای به حال کسی که هنگام صحبت از پوچی، پای لورل و هاردی و برادران مارکس را وسط بکشد.»
حسین پاینده درباره‌ی پرسش‌هایی که جعفری در ابتدای جلسه درباره‌ی ترجمه‌ی برخی لغات مطرح کرده بود، پاسخ داد: طبیعتاً درباره ترجمه واژه "کانتکست" به هیچ عنوان واژه بستر را مناسب نمی‌دانستم. اما احساس کردم سلینا کوش در به‌کارگیری این واژه به جنبه‌های زبان‌شناختی توجه داشته و بهتر است به جای واژه‌ی «زمینه» از واژه «بافتار» استفاده کنم و قبل از من نیز برخی مترجم‌ها این معادل را به کار برده‌اند.
درباره‌ی ترکیبت واژگانی "لذت بدنی حاصل از شعر"، منظور نویسنده خلجان درونی خواننده‌ی شعر است که صرفاً روحی و معنوی نیست و منظور التذاذ جسمانی است. اما این‌طور مواقع بهتر است از زیرنوشت استفاده شود یا چنین عباراتی به صورت جمله ترجمه شود تا برای خواننده فارسی‌زبان ابهام ایجاد نکند. در کلاس‌های دانشگاهی از لذت بدنی شعر صحبتی به میان نمی‌آید و هنر مترجم این است که طور دیگری مفهوم را به خواننده برساند.
پاینده درباره‌ی مقاله‌اش در خصوص تجمع دانش‌آموزان در مجتمع تجاری کورش عنوان کرد: به عنوان منتقد ادبی، می‌کوشم ورای واقعیت مشهود را ببینم و نظریه‌های ادبی، روش‌های این نوع خوانش را به دست می‌دهند. در ادبیات باید درس‌هایی برای تحلیل رویدادهای اجتماعی وجود داشته باشد. زمینه‌ی اشتغال برای فارغ‌التحصیلان ادبیات کم است. برای تحلیل رویدادهای اجتماعی در کنار دعوت از جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و ... باید از متخصصان حوزه‌ی ادبیات هم دعوت شود.
پاینده در انتهای جلسه اظهار کرد: نوشتن این مقالات تلنگری است که جامعه در کنار توجه به دیگر اقشار تحصیل کرده، به کسانی هم که در ادبیات تحصیل کرده اند اعتنا بکند و متوجه نقش مهم آن‌ها بشود.
برچسب‌ها: مرور و معرفی کتاب «اصول و مبانی تحلیل متون ادبی», خانه‌ی کتاب, سرای اهل قلم, حسین پاینده