حسین پاینده

روایت: مفاهیم بنیادی و روش‌های تحلیل

تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول مهرماه ۱۴۰۰؛ چاپ دوم آذر ۱۴۰۰

روایت‌شناسی را می‌توان «دانشی برای فهم روایت» تعریف کرد که می‌خواهد به پرسش‌هایی از این دست پاسخ دهد: روایت چیست؟ از چه عناصری تشکیل می‌شود؟ چرا انسان‌ها روایت‌سازی می‌کنند؟ علت شیفتگی ما به روایت چیست؟ چرا واکنش‌های مخاطبانِ مختلف به روایتی واحد تا این حد متنوع و متفاوت است؟ و ... .

کتاب حاضر می‌کوشد این قبیل پرسش‌ها را با استناد به مفاهیم مطرح‌شده در نظریه‌های روایت پاسخ دهد. به این منظور، نویسنده چشم‌اندازی فراخ از مبانی روایت ترسیم می‌کند که از خاستگاه آن در نظریه‌پردازی‌های ارسطو در یونان باستان شروع می‌شود و علاوه بر روایت‌شناسی کلاسیک، رویکردهای پساکلاسیک را نیز به‌تفصیل معرفی می‌کند تا به نظریه‌های پسامدرن در دوره‌ی معاصر برسد. هر یک از فصل‌های این کتاب، هم مباحث نظری درباره‌ی چیستیِ روایت و عناصر آن را شامل می‌شود و هم این‌که روش‌ها و رویکردهای مختلف در تحلیل روایت را با ارائه‌ی نمونه به خواننده معرفی می‌کند. مفاهیم و اصطلاحات روایت‌شناسی حینِ بحث‌های هر فصل توضیح داده شده‌اند و افزون بر آن، «واژه‌نامه‌ی توصیفی اصطلاحات روایت‌شناسی» در پایان کتاب، برگزیده‌ای از رایج‌ترین اصطلاحات تخصصی این حوزه را در بیش از پنجاه مدخل به خواننده توضیح می‌دهد.

کاربرد روان‌کاوی در نقد ادبی

هفت اثر از فروید درباره‌ی ادبیات

تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول آذر ۱۳۹۹؛ چاپ دوم دی ۱۳۹۹؛ چاپ سوم بهمن ۱۳۹۹؛ چاپ چهارم تیرماه ۱۴۰۰

کاربرد روان‌کاوی در نقد ادبی دربرگیرنده‌ی هفت تک‌نگاری و نوشتار از زیگموند فروید، بنیان‌گذار نظریه‌ی روان‌کاوی، در خوانش نقادانه‌ی متون ادبی است. فروید از مفاهیمی که خود در روان‌کاوی نظریه‌پردازی کرده است برای تحلیل متون ادبی بهره می‌گیرد، اما متقابلاً از ادبیات هم برای تبیین مفاهیم روان‌کاوانه استفاده می‌کند. وی در تبیین رابطه‌ی همکارانه‌ی ادیبان و روان‌درمانگران چنین می‌نویسد: «نویسنده‌ی آفرینشگر نمی‌تواند از آنچه به حوزه‌ی کار روان‌پزشک مربوط می‌شود اجتناب کند، همان‌گونه که روان‌پزشک هم نمی‌تواند به قلمرو نویسنده‌ی آفرینشگر وارد نشود. بررسی موضوعات روان‌پزشکی در ادبیات می‌تواند درست باشد، بی آن‌که ذره‌ای از جنبه‌ی زیبایی‌شناختیِ متون ادبی کاسته شود.»

مجموعه‌ای از آثار فروید در نقد ادبی که ترجمه‌ی فارسی‌شان در کتاب حاضر ارائه شده است، سپهر اندیشگانیِ او درباره‌ی چیستی آفرینش هنری و ادبی را به خواننده می‌شناساند. این تک‌نگاری‌ها و مقالات همچنین نمونه‌هایی دست‌اول از کاربرد رویکرد روان‌کاوانه‌ی کلاسیک در نقد ادبی محسوب می‌شوند و می‌توانند راهگشای پژوهشگران این حوزه باشند. مترجم کتاب با افزودن مقدمه‌ای مشروح کوشیده است تا برخی از بنیانی‌ترین مفاهیم نظریه‌ی روان‌کاوی را که دانستن‌شان پیش‌شرط فهم آثار فروید درباره‌ی ادبیات و هنر است، معرفی کند تا مطالعه‌ی این کتاب برای خواننده راحت‌تر شود. 

نظریه‌ی روان‌کاوی

هفت رساله از زیگموند فروید

تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول مهر ۱۳۹۹؛ چاپ دوم آبان ۱۳۹۹؛ چاپ سوم بهمن ۱۳۹۹، چاپ چهارم تیرماه ۱۴۰۰؛ چاپ پنجم دی‌ماه ۱۴۰۰

روان‌کاوی یکی از اثرگذارترین نظریه‌ها در حوزه‌ای میان‌رشته‌ای (بینابین علوم انسانی و علوم پزشکی) است که ردپای آن را در بسیاری از رشته‌ها به‌روشنی می‌توان می‌دید، از جمله در فلسفه، ادبیات، هنر، نقد ادبی، تعلیم و تربیت، علوم سیاسی، ارتباطات، جامعه‌شناسی، تاریخ و ... . در نگاه نخست، روان‌کاوی به‌طور خاص روشی برای راه بردن به سرچشمه‌ی ناپیدای رنج‌های روانی و پایان دادن به آلام روحی و دردهای روان‌تنی به نظر می‌رسد، اما از گستردگی و تنوع کم‌نظیر آثار فروید پیداست که افزون بر کاربردهای بالینی و درمانیِ روان‌کاوی،‌ این نظریه همچنین ابزاری است برای فهم ادبیات و هنر و کند و کاو و تبیین مسائل فرهنگی در جوامع بشری.

با توجه به انواع تحریف‌ها درباره‌ی آراء و اندیشه‌های این متفکر دوران‌ساز، برای فهم دیدگاه‌های فروید هیچ منبعی نمی‌تواند جایگزین آثار خودِ او باشد. کتاب حاضر مجموعه‌ی هفت اثر از زیگموند فروید در تبیین نظریه‌ی روان‌کاوی است. انتخاب و ترجمه‌ی این آثار با این هدف صورت گرفته است که خواننده مستقیماً از زبان بنیان‌گذار این نظریه با مبانی آن آشنا شود. در این آثار، فروید شالوده‌های نظریِ روان‌کاوی، سِیر تاریخیِ شکل‌گیری آن و همچنین مفاهیم و اصطلاحات اساسی این نظریه را شرح می‌دهد. مترجم نیز با افزودن زیرنوشت‌های توضیحی کوشیده است تا درک اصطلاحات تخصصی را تا حد ممکن برای خواننده‌ی فارسی‌زبان تسهیل کند.

تحلیل گفتمان کاربردی

فرهنگ عامّه، رسانه‌ها و زندگی روزمره

 تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول مرداد ۱۳۹۸، چاپ دوم مهر ۱۳۹۸، چاپ سوم آذر ۱۴۰۰

کتاب حاضر با هدف معرفی جدیدترین شکل تحلیل گفتمان نوشته شده است که اصطلاحاً «تحلیل انتقادی ــ چندوجهیِ گفتمان» نامیده می‌شود. تحلیل گفتمان در ابتدا بیشتر ماهیتی زبان‌مبنا داشت و به مرور، با افزوده شدن ابعادی سیاسی و ایدئولوژیک، به «تحلیل انتقادی گفتمان» تبدیل شد. «تحلیل انتقادی ــ چندوجهیِ گفتمان» حاصل تحول تدریجی تحلیل گفتمان و عبور آن از مرحله‌ای انتقادی به مرحله‌ای جدید است که در آن علاوه بر کاویدن زبان و برملا کردن ایدئولوژی و قدرت در متون و رفتارهای اجتماعی، جلوه‌های گوناگون فرهنگ عامّه نیز کاویده می‌شوند. لذا موضوعات بسیار متنوعی در دایره‌ی تحلیل انتقادی ــ چندوجهیِ گفتمان قرار می‌گیرند، از جمله سبک زندگی، دلالت اشیاء، برنامه‌های تلویزیون، رؤیاها، لطیفه‌ها، آگهی‌های تجاری، مُدِ لباس، ادبیات، اسطوره‌ها (اعم از کهن یا معاصر)، رفتارهای روزمره از قبیل سیگار کشیدن، و غیره. هر یک از فصل‌های کتاب حاضر، همین قبیل موضوعات را می‌کاود. از جمله محاسن این کتاب، کاربردی بودن بحث‌های آن است. کلیه‌ی مفاهیمی که در بحث‌های نظریِ ابتدای هر فصل مطرح شده‌اند، در بخش دومِ همان فصل در تحلیل عملیِ یک نمونه‌ی معیّن به کار رفته‌اند. از این حیث، کتاب حاضر نه‌فقط منبعی جدید برای شناخت متأخرترین شکل تحلیل گفتمان است، بلکه با ارائه‌ی نمونه‌های کاربردی از تحلیل گفتمان در حوزه‌ی ارتباطات اجتماعی، فرهنگ عامّه، ادبیات، رسانه‌ها و زندگی روزمره همچنین می‌تواند الگویی برای انجام دادن پژوهش‌های مشابه در کشور ما باشد.

نظریه و نقد ادبی: درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای، جلد اول

(فرمالیسم، روانکاوی، ساختارگرایی، روایت‌شناسی،

نقد اسطوره‌ای‌ـ‌کهن‌الگویی، تاریخ‌گرایی نوین، نقد لاکانی)

 تهران: انتشارات سمت، چاپ اول ۱۳۹۷، چاپ دوم ۱۳۹۸، چاپ سوم ۱۳۹۹

در کشور ما معمولاً معنای درست و دقیقی از «نقد» مستفاد نمی‌شود. دست‌اندرکاران فعالیت‌های ادبی غالباً بین «مرور و معرفی» (ریویو)، «تحلیل» و «نقد» تمایز نمی‌گذارند و هر نوع نوشتاری را که نویسنده در آن نظری راجع به متنی ادبی اظهار کرده باشد، به غلط مصداق «نقد» می‌پندارند. فقط از راه شناساندن نظریه‌های علمی نقد ادبی و نحوه‌ی کاربرد عملی آن‌هاست که می‌توان به این برداشت‌ها و توقعات نادرست پایان داد. کتاب حاضر با همین هدف، مجموعه‌ای از پُرکاربردترین نظریه‌های نقادانه را به پژوهشگران این حوزه می‌شناساند. این نظریه‌ها عبارت‌اند از: فرمالیسم (نقد نو)، روانکاوی، ساختارگرایی، روایت‌شناسی، نقد اسطوره‌ای‌ــ‌کهن‌الگویی، تاریخ‌گرایی نوین، نقد لاکانی، مطالعات زنان، نشانه‌شناسی شعر (رویکرد ریفاتر)، پسامدرنیسم، مطالعات فرهنگی، نشانه‌شناسی (رویکرد سوسور، پِرْس و بارت)، نظریه‌ی دریافت و نقد واکنش خواننده. هر یک از فصل‌ها چهارچوب ثابتی به شرح زیر دارد:

•  ملاحظات کلی درباره‌ی نظریه‌ی همان فصل
•  اصول و مفروضات بنیادین آن نظریه
•  روش‌شناسی نقد با آن نظریه
•  متونی که برای نقد شدن با آن نظریه مناسب‌ترند
• پرسش‌هایی که منتقدانِ پیرو آن نظریه می‌خواهند پاسخ دهند
• مزیّت‌ها و محدودیت‌های آن نظریه
• رهنمودهایی درباره‌ی نگارش نقد با آن نظریه
• نمونه‌هایی از نقد عملی بر اساس آن نظریه
• مرور نمونه‌های نقد
• اصطلاحات کلیدی آن نظریه

نقد ادبی در  این کتاب با رویکردی میان‌رشته‌ای به مخاطب معرفی شده و لذا نویسنده کوشیده است تا هم در شیوه‌ی طرح مباحث و هم در نمونه‌های نقد عملی، کتاب حاضر بتواند نیازهای دانشجویان در رشته‌های مختلف ادبیات و علوم انسانی را پاسخ دهد. به همین دلیل، در این کتاب علاوه بر کاربرد نقد در حوزه‌ی مطالعات ادبی، مباحثی درباره‌ی معماری، تحلیل عکس، تحلیل تصاویر فضای مجازی، نقاشی، فیلم سینمایی، سریال تلویزیونی و غیره مطرح شده‌اند.

 نظریه و نقد ادبی: درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای، جلد دوم

(نشانه‌شناسی شعر، نقد ادبی از منظر مطالعات زنان، پسامدرنیسم،

مطالعات فرهنگی، نشانه‌شناسی، نظریه‌ی دریافت، نقد واکنش خواننده)

 تهران: انتشارات سمت، چاپ اول ۱۳۹۷، چاپ دوم ۱۳۹۸

در کشور ما معمولاً معنای درست و دقیقی از «نقد» مستفاد نمی‌شود. دست‌اندرکاران فعالیت‌های ادبی غالباً بین «مرور و معرفی» (ریویو)، «تحلیل» و «نقد» تمایز نمی‌گذارند و هر نوع نوشتاری را که نویسنده در آن نظری راجع به متنی ادبی اظهار کرده باشد، به غلط مصداق «نقد» می‌پندارند. فقط از راه شناساندن نظریه‌های علمی نقد ادبی و نحوه‌ی کاربرد عملی آن‌هاست که می‌توان به این برداشت‌ها و توقعات نادرست پایان داد. کتاب حاضر با همین هدف، مجموعه‌ای از پُرکاربردترین نظریه‌های نقادانه را به پژوهشگران این حوزه می‌شناساند. این نظریه‌ها عبارت‌اند از: فرمالیسم (نقد نو)، روانکاوی، ساختارگرایی، روایت‌شناسی، نقد اسطوره‌ای‌ــ‌کهن‌الگویی، تاریخ‌گرایی نوین، نقد لاکانی، مطالعات زنان، نشانه‌شناسی شعر (رویکرد ریفاتر)، پسامدرنیسم، مطالعات فرهنگی، نشانه‌شناسی (رویکرد سوسور، پِرْس و بارت)، نظریه‌ی دریافت و نقد واکنش خواننده. هر یک از فصل‌ها چهارچوب ثابتی به شرح زیر دارد:

•  ملاحظات کلی درباره‌ی نظریه‌ی همان فصل
•  اصول و مفروضات بنیادین آن نظریه
•  روش‌شناسی نقد با آن نظریه
•  متونی که برای نقد شدن با آن نظریه مناسب‌ترند
• پرسش‌هایی که منتقدانِ پیرو آن نظریه می‌خواهند پاسخ دهند
• مزیّت‌ها و محدودیت‌های آن نظریه
• رهنمودهایی درباره‌ی نگارش نقد با آن نظریه
• نمونه‌هایی از نقد عملی بر اساس آن نظریه
• مرور نمونه‌های نقد
• اصطلاحات کلیدی آن نظریه

نقد ادبی در  این کتاب با رویکردی میان‌رشته‌ای به مخاطب معرفی شده و لذا نویسنده کوشیده است تا هم در شیوه‌ی طرح مباحث و هم در نمونه‌های نقد عملی، کتاب حاضر بتواند نیازهای دانشجویان در رشته‌های مختلف ادبیات و علوم انسانی را پاسخ دهد. به همین دلیل، در این کتاب علاوه بر کاربرد نقد در حوزه‌ی مطالعات ادبی، مباحثی درباره‌ی معماری، تحلیل عکس، تحلیل تصاویر فضای مجازی، نقاشی، فیلم سینمایی، سریال تلویزیونی و غیره مطرح شده‌اند.

 اصول و مبانی تحلیل متون ادبی

 تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول، ۱۳۹۶؛ چاپ دوم ۱۳۹۶، چاپ سوم ۱۳۹۸، چاپ چهارم ۱۴۰۰

 معنا در متون ادبی چندلایه است و منتقدان ادبی باید این توانایی را داشته باشند که لایه‌ی سطحی و پیدای آثار ادبی را کنار بزنند تا به لایه‌های ژرف و ناپیدای آن‌ها دسترسی پیدا کنند. این کار مستلزم فرایندی است که اصطلاحاً آن را «تحلیل» می‌نامیم، اما بلافاصله این پرسش‌ها مطرح می‌شوند که: مقصود از «تحلیل» ادبیات چیست؟ «تحلیل» به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟ چگونه می‌توان بین «تحلیل» ــ که بر اساس قواعد معیّن و به پیروی از نظریه‌های ادبی صورت می‌گیرد ــ و اظهارنظرهای ذوقی و بی‌قاعده تمایز گذاشت؟ این پرسش‌ها و نظایر آن، بخشی از موضوعاتی هستند که در کتاب اصول و مبانی تحلیل متون ادبی بررسی می‌شوند. این کتاب برای کسانی نوشته شده است که مایل‌اند با کسب دانشی پایه‌ای درباره‌ی روش‌های نظام‌مندِ تحلیل متون ادبی، توانایی خود در نقد آثار ادبی و هنری را تقویت کنند. از این رو، اصول و مبانی تحلیل ادبی با زبانی روشن و با توضیحات مبسوط شرح داده شده است. به این منظور، نویسنده شیوه‌ی تحلیل شعر، داستان کوتاه، رمان، نمایشنامه و فیلم سینمایی را با ذکر مثال‌های متعدد توضیح می‌دهد و اصطلاحات تخصصی را که در نقد آثار ادبی و هنری کاربرد دارند به خواننده معرفی می‌کند. مترجم با افزودن زیرنوشت‌های توضیحی درباره‌ی اصطلاحات نقد ادبی و نویسندگان و آثاری که در کتاب مورد اشاره قرار گرفته‌اند، کوشیده است تا فهم مطالب آن برای خواننده‌ی فارسی‌زبان تا حد ممکن راحت‌تر شود. اصل این کتاب به زبان انگلیسی در ماه مارچ ۲۰۱۶ منتشر شده است و انتشار آن در زمانی کمتر از یک سال بعد از انتشار متن اصلی، منبع روزآمدی را در زمینه‌ی نقد ادبی در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان به این حوزه قرار می‌دهد. 

 گشودن رمان: رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی

تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول، ۱۳۹۲؛ چاپ دوم ۱۳۹۳؛ چاپ سوم ۱۳۹۴؛ چاپ چهارم ۱۳۹۸، چاپ پنجم ۱۴۰۰

(برنده‌ی جایزه‌ی ادبی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی، سال ۱۳۹۳)

مخاطبان کتاب حاضر، هم منتقدان ادبی هستند و هم رمان‌نویسانی که به لزوم آگاهی نویسنده‌ی معاصر از نظریه‌های ادبی پی برده‌اند. در این کتاب، روشی برای نقد رمان مطرح شده که مبتنی بر خوانش تحلیلی صحنه‌ی آغازین و معلوم کردن ربط آن به بقیه‌ی رمان است. همه‌ی فصل‌های کتاب با پیروی از روش‌شناسی واحدی نوشته شده‌اند که عبارت است از: الف. شروع فصل با یک مبحث نظری در نقد ادبی؛ ب. تحلیل مشروح صحنه‌ی آغازین یک رمان بر اساس مبحث نظریِ مطرح‌شده؛ و پ. نقد آن رمان با برقراری پیوند بین صحنه‌ی آغازین و سایر بخش‌ها. خواننده علاوه بر آشنایی با مفاهیم نقادانه، با نحوه‌ی کاربرد آن مفاهیم در نقد عملیِ ده رمان برجسته‌ی ایرانی آشنا می‌شود. به منظور آسان‌تر کردن فهم مطالب تئوریک، یکصد اصطلاح پُرکاربردِ نقد رمان را در ضمیمه‌ای با عنوان «واژه‌نامه‌ی توصیفی اصطلاحات نقد رمان» در پایان کتاب توضیح داده‌ام. مباحث نظریِ کتاب مطالب گوناگونی را در بر می‌گیرد، از بحث در خصوص کارکرد و شیوه‌ی تحلیل عناصر رمان مانند شخصیت، منظر روایی، کشمکش، حال‌وهوا و امثال آن گرفته، تا مباحث مربوط به نظریه‌های ادبیِ متأخر همچون بینامتنیّت، مرگ مؤلف، روایت‌شناسی، پسامدرنیسم و غیره.

رمان‌های نقد شده در این کتاب از این قرارند:
بوف کور (صادق هدایت)
تنگسیر (صادق چوبک)
شازده احتجاب (هوشنگ گلشیری)
مدیر مدرسه (جلال آل‌احمد)
سَووشون (سیمین دانشور)
ثریا در اغما (اسماعیل فصیح)
جزیره‌ی سرگردانی (سیمین دانشور)
چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم (زویا پیرزاد)
آزاده‌خانم و نویسنده‌اش (رضا براهنی)
سرخی تو از من (سپیده شاملو)

به منظور نشان دادن کاربردپذیری روش نقدی که در این کتاب پیشنهاد شده است، دو اثر دیگر (یک داستان کوتاه و یک فیلم سینمایی) را هم نقد کرده‌ام که عبارت‌اند از:
داستان «سه قطره خون» (صادق هدایت)
فیلم هامون (داریوش مهرجویی)

داستان کوتاه در ایران، جلد اول، داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی

چاپ چهارم، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۹

(نامزد مرحله‌ی نهایی چهارمین دوره‌ی جایزه‌ی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی، سال ۱۳۹۰)

 کتاب حاضر، با تأکید بر ضرورتِ شناختِ شالوده‌های نظریِ داستان کوتاه به عنوان پیش‌شرط نقد، هم نظریه‌های این ژانر را معرفی می‌کند و هم این‌که کاربرد آن نظریه‌ها را در نقد عملیِ برگزیده‌ای از شاخص‌ترین و صناعتمندترین داستان‌های کوتاه ایران نشان می‌دهد. ساختار جلد اول از این قرار است: در بخش نخست، مفاهیم و نظریه‌های داستان رئالیستی و داستان ناتورالیستی معرفی شده‌اند. در بحث راجع به این مفاهیم و نظریه‌ها، نویسنده رویکردی میان‌رشته‌ای در پیش گرفته و لذا رئالیسم و ناتورالیسم در ادبیات را از راه قیاس با همین سبک‌ها در هنرهای بصری (عمدتاً نقاشی و بعد سینما) تبیین کرده است. در بخش بعدی، نقدهای مشروحی بر داستان‌های ممتازی که با این دو سبک‌ نوشته شده‌اند ارائه گردیده است. در بخش پایانیِ این مجلد، قرائت‌های نقادانه از داستان‌های بیشتری به دست داده شده است که تحولات مهم در زمینه‌ی مضامین و تکنیک‌های داستان کوتاه ایران را به نمایش می‌گذارند. در جلد نخستِ این کتاب، نویسنده علاوه بر تحلیل‌های موردی و اشاره به داستان‌های متعدد، مجموعاً پانزده داستان کوتاه به قلم نویسندگان رئالیست و ناتورالیست ایرانی و یک داستان از ادبیات کهن فارسی (هزار و یک شب) را به‌طور مشروح نقد کرده است. 

داستان کوتاه در ایران، جلد دوم، داستان‌های مدرن

چاپ چهارم، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۹

(نامزد مرحله‌ی نهایی چهارمین دوره‌ی جایزه‌ی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی، سال ۱۳۹۰)

در جلد دومِ این کتاب، همچون جلد نخست، آشنایی با شالوده‌های نظریِ داستان کوتاه پیش‌شرط نقد فرض شده است. از این رو، نویسنده در فصل‌های اول و دوم عناصر و ویژگی‌های داستان کوتاه مدرن را شرح می‌دهد. ساختار سه فصل بعدی از این قرار است که ابتدا یکی از نظریه‌های داستان کوتاه مدرنیستی با بسط و تکمیل و افزودنِ نکات و مثال‌های روشنگر، معرفی می‌شود و سپس نمونه‌هایی ممتاز از داستان مدرن ایرانی از منظر همان نظریه مشروحاً مورد بررسی قرار می‌گیرند. به منظور آشناییِ بیشترِ خواننده با جریان‌های داستان‌نویسی در دهه‌های اخیر و گستره‌ی مضامین آن، در فصل آخر شش نمونه‌ی شاخصِ دیگر از داستان‌های مدرن ایرانی نقد شده‌اند. رویکرد نویسنده در این مجلد، مانند مجلد قبلی، میان‌رشته‌ای است و او به نقاشی‌های امپرسیونیستی، شعرهای ایماژیستی و فیلم‌های سینمایی می‌پردازد تا چهارچوبی برای فهم و نقد داستان به دست دهد. آخرین داستان بررسی‌شده در کتاب حاضر، یکی از نخستین آثار واجد ابتکارهای فراداستانی در ایران است و حرکت داستان کوتاه ما به سوی پسامدرنیسم را نشان می‌دهد که موضوع جلد سومِ کتاب حاضر است. در جلد دومِ این کتاب، نویسنده علاوه بر تحلیل‌های موردی و اشاره به داستان‌های متعدد، مجموعاً پانزده داستان کوتاه مدرن ایرانی را به تفصیل نقد کرده است. 

داستان کوتاه در ایران، جلد سوم، داستان‌های پسامدرن

چاپ چهارم، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۹

جلد سومِ این کتاب به تبیین و معرفی داستان‌نویسیِ پسامدرن اختصاص دارد که متأخرترین جریان در داستان کوتاه ایران است. نویسنده تحولات سبکی و صناعیِ داستان کوتاه ایران در یک دهه‌ونیمِ اخیر را با روشی میان‌رشته‌ای و پویش‌شناسانه و با الگویی برگرفته از نقد ادبی بررسی کرده است. این جلد شامل ده فصل و ساختار کلیِ آن بدین قرار است: هر فصل با بخشی موسوم به «ملاحظات اولیه» آغاز می‌شود که در آن پیش‌زمینه‌ای برای فهم بهترِ مباحث همان فصل به دست داده شده است. نویسنده سپس در چند بخش متوالی اجزاء یک نظریه‌ی پسامدرن را با بسط و تکمیل و افزودنِ نکات و مثال‌های روشنگر تبیین می‌کند. بخش پایانیِ هر فصل به نقد عملیِ چند داستان نمونه از منظر نظریه‌ی تبیین‌شده در همان فصل اختصاص دارد. در جلد سوم، علاوه بر تحلیل‌های موردی و اشاره به داستان‌های متعدد، بیست داستان شاخص که هر یک جنبه‌ای از جریان پسامدرن در داستان‌نویسیِ معاصر ما را به نمایش می‌گذارد، به تفصیل و با استناد به نظریه‌های پسامدرنیسم نقد شده‌اند. بدین ترتیب، در سه جلد کتاب داستان کوتاه در ایران، مجموعاً پنجاه داستان کوتاهِ ممتاز به قلم نویسندگان صاحب‌سبک ایرانی بررسی شده‌اند که تصویری روشن از تطور سبک‌ها و مضامین این نوع ادبی در کشور ما به دست می‌دهند. 

گفتمان نقد

مقالاتی در نقد ادبی 

ویراست دوم، چاپ سوم، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۴

کتاب حاضر مجموعه‌ای از مقالاتی است که هر یک از آن‌ها رهیافتی در نقد ادبی مدرن یا مفاهیمی از نظریه‌های ادبی جدید را تبیین می‌کند و یا در نقدی عملی بر یک اثر ادبی به کار می‌برد. از جمله اهداف مؤلف، تأکید گذاشتن بر ماهیت نظام‌مند نقد و اتکاء آن به نظریه است. در نقدهای ارائه‌شده در این کتاب، هم از رهیافت فرمالیستی برای قرائت متون ادبی بهره گرفته شده است و هم از رهیافت‌های روانکاوانه و فمینیستی و غیره، با این امید که پیکره‌بندیِ کتاب بتواند ماهیت دموکراتیک نقد ادبی را  ــ که از تکثرگرایی و چندصدایی بودنِ آن ناشی می‌شود ــ به وجهی تا حد ممکن شایسته نشان دهد. فرمالیسم، نقد روانکاوانه، پسامدرنیسم، فمینیسم، مطالعات فرهنگی، و تئاتر معناباختگی از جمله‌ی مباحث کتاب حاضر هستند. برخی از آثاری که در این کتاب نقد شده‌اند، عبارت‌اند از: رمان‌های جزیره‌ی سرگردانی و ساربانْ سرگردان اثر سیمین دانشور، داستان کوتاه «بچه‌ی مردم» اثر جلال آل‌احمد، شعر «دریا» سروده‌ی شفیعی‌کدکنی، فیلم سلام سینما، اشعاری از سهراب سپهری و آثاری از برخی داستان‌نویسان و شاعران و نمایشنامه‌نگاران غیرایرانی. در ویراست دوم، علاوه بر افزودن پنج مقاله‌ی جدید به کتاب، کلیه‌ی مقالات ویراست اول مورد بازنگری قرار گرفته و مطالب جدیدی به آن‌ها اضافه شده است. 

نقد ادبی و مطالعات فرهنگی

قرائتی نقادانه از آگهی‌های تجاری در تلویزیون ایران

ویراست دوم، تهران: نشر شهر،  ۱۳۹۵

ماهیت میان‌رشته‌ای نقد ادبی اقتضا می‌کند که علاوه بر وام گرفتنِ مفاهیم و روش‌شناسی سایر حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی در مطالعات نقادانه‌ی ادبی، خود نیز با مفاهیم و روش‌شناسی برآمده از مطالعات ادبی سهمی در پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی داشته باشد. کتاب حاضر کوششی است برای اداء سهمی ادبی در مطالعات فرهنگی. در این کتاب استدلال می‌شود که آگهی‌های تجاری تلویزیون ایران، نه صرفاً ترفندهایی تبلیغاتی برای سوق دادن بینندگان به خرید کالاهایی معیّن، بلکه از هر حیث برسازنده و مبیّنِ ارزش‌های فرهنگیِ جامعه‌ی امروز ما هستند. به بیان دیگر، گفتمان فرهنگیِ خاصی در پس این آگهی‌ها وجود دارد که می‌توان آن را با رویکردهای میان‌رشته‌ای نقد ادبی تحلیل و بررسی کرد.

آگهی‌های تجاریِ تلویزیونی غالباً ساختاری بسیار فشرده دارند و در آن‌ها از فنون و صناعات ادبی که به ایجاز کلام یاری می‌رسانند به وفور استفاده می‌شود. علاوه بر این، بسیاری از آگهی‌ها واجد ساختاری کاملاً روایتی هستند و معمولاً همه‌ی عناصر داستان‌های بسیار کوتاه (داستانک) را می‌توان در آن‌ها یافت. کتاب حاضر بر پایه‌ی همین مشابهت، دیدگاه جدیدی را درباره‌ی نحوه‌ی مطالعه درباره‌ی آگهی‌های تجاری پیشنهاد می‌کند: ساختار و مضامین آگهی‌های تجاری را می‌توان با همان اصطلاحات و روش‌هایی بررسی کرد که به ‌طور معمول در نقد داستانک به کار گرفته می‌شوند. پژوهش حاضر با اتخاذ الگوی مطالعات فرهنگی، صبغه‌ای کاملاً میان‌رشته‌ای دارد و از مجموعه‌ای از نظریه‌های نقد ادبی مدرن (از قبیل نقد فرمالیستی، نقد روانکاوانه، نقد فمینیستی، نقد مارکسیستی و غیره، با تأکید بر نقد نشانه‌شناسانه) به منظور کاوش معانی و دلالت‌های فرهنگیِ آگهی‌های تجاری بهره می‌گیرد. 

نقد ادبی و دموکراسی

جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید

چاپ سوم، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۴

کتاب حاضر مجموعه‌ای از جستارهای گوناگون درباره‌ی نظریه و نقد ادبی جدید است که با هدف دامن زدن به تکثر آراء و نیز به منظور تأکید بر شالوده‌ی دموکراتیک این حوزه از علوم انسانی منتشر می‌شود. بحث نظری درباره‌ی رابطه‌ی ارگانیک بین دموکراسی و نقد ادبی، به‌طور خاص در مقاله‌ای با عنوان «نقد ادبی و دموکراسی» ارائه شده است، اما هر یک از جستارهای این کتاب، از راه معرفی یا کاربرد نظریه‌های نقادانه، می‌کوشد تا بر این برنهادِ اصلی تأکید گذارد که نقد ادبی یعنی باور داشتن به تفاوت و حتی تباین اندیشه‌ها. نقطه‌ی پیوندِ جستارهای کتاب حاضر، همزیستیِ رهیافت‌های متمایزی است که هر کدام به شیوه‌ی خاصِ خود پرتوی روشنی‌بخش بر معنای متون ادبی می‌افکند. بخش بزرگی از مطالب این کتاب به «مطالعات فرهنگی» مربوط می‌شود که در زمره‌ی متأخرترین و یقیناً پُرطرفدارترین رهیافت‌ها در نظریه و نقد ادبی جدید است. اختصاص این حجم از کتاب حاضر به مطالعات فرهنگی بویژه به این دلیل صورت گرفته است که ماهیت میان‌رشته‌ای این رویکردِ نو، تبلور تمام‌عیاری است از همان اصل دموکراتیکی که همه‌ی ما را به درهم‌آمیختن صداها ــ و نه حذف آن‌ها ــ فرامی‌خوانَد. سایر بخش‌های کتاب به مباحث مهمِ نقد ادبیِ معاصر ــ مانند پسامدرنیسم در ادبیات داستانی، مرگ مؤلف در نظریه‌های ادبیِ جدید، و . . . ــ اختصاص دارد. 

رمان پسامدرن و فیلم

نگاهی به ساختار و مضامین فیلم میکس

تهران: انشارات هرمس، ۱۳۸۶

این کتاب کوششی است برای بررسی فیلم میکس، ساخته‌ی داریوش مهرجویی، در پرتو نظریه‌های رمان پسامدرن. قصد من این است که نشان دهم چرا ساختار این فیلم و نیز تکنیک‌های به‌کاررفته در آن، بسیار همانندِ ساختار و صناعاتی است که در رمان‌های دهه‌ی ۱۹۶۰ به این سو رواج یافته است که معمولاً با نام پسامدرنیسم به آن‌ها اشاره می‌شود. شالوده‌ی بحثِ ارائه شده در تک‌نگاریِ حاضر، این فرض است که فیلم و رمان دو ژانر قیاس‌پذیر هستند و می‌توان نظریه‌هایی را که در نقد ادبی جدید درباره‌ی رمان معاصر پرورانده شده‌اند، در بررسیِ نقادانه‌ی فیلم‌های سینمای معاصر هم به کار بُرد. دلایل این قیاس‌پذیری و نیز مفاهیم مشترکی را که به منظور کاوش معنا و چگونگیِ برساخته شدنِ معنا در رمان و فیلم می‌توان استفاده کرد، به تفصیل در فصل‌‌های مختلف این نوشتار توضیح داده‌ام. 

درآمدی بر ادبیات (۱)

 Introduction to Literature (I)

ویراست دوم، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۹۴

این کتاب برای دانشجویان رشته‌ی ادبیات انگلیسی نوشته شده است که درس «درآمدی بر ادبیات ۱» را می‌گذرانند. در این کتاب، عناصر داستان کوتاه و نیز شیوه‌ی تحلیل داستان کوتاه به دانشجویان آموزش داده می‌شود. این کتاب به زبان انگلیسی تألیف شده است.

This book is intended for students who are taking their first courses in English literature. It should help them to clarify and develop their thinking about the stories they read. It does not qualify as a textbook which tells them everything they need to know about literature. Rather, the aim of this book is to help students develop their analytical skills by offering theoretical discussions and practical advice on how to read, understand and analyse fiction, particularly the short story. 

درآمدی بر ادبیات (۲)

 Introduction to Literature (II)

چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، ۱۳۹۳

 این کتاب برای دانشجویان رشته‌ی ادبیات انگلیسی نوشته شده است که درس «درآمدی بر ادبیات ۲» را می‌گذرانند. در این کتاب، عناصر شعر و نیز شیوه‌ی تحلیل شعر به دانشجویان آموزش داده می‌شود. این کتاب به زبان انگلیسی تألیف شده است.

This book has been compiled to help the students of English literature acquire analytical tools and methods for appreciating poetry. Every chapter comprises a theoretical discussion of an element of poetry, the analysis of which is then illustrated in a sample practical criticism. The exercises at the end of each chapter include some poems in which the element introduced in that chapter is salient, so that students could try their hands at applying the analytical skills they have studied. The questions following each poem in the exercises give students hints about what they should be looking for when analysing the poems. 

نظریه‌های رمان

از رئالیسم تا پسامدرنیسم

چاپ چهارم (ویراست جدید)، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۹

رمانی شکلی از ادبیات داستانی است که در ادبیات کهنِ ما سابقه ندارد و از حدود یک قرن پیش به این سو به ادبیات فارسی راه پیدا کرده است. با این همه، رمان امروزه جزو پُرطرفدارترین ژانرهای ادبی در کشور ما است. فهم کاملِ تکنیک‌های رمان، با آگاهی از شالوده‌های نظریِ آن میسر می‌شود.

کتاب حاضر مبانیِ نظریِ رمان را برای خواننده روشن می‌کند. رمان چیست و چه تفاوتی با سایر داستان‌های مطول دارد؟ نخستین رمان‌ها از چه زمانی و به قلم کدام نویسندگان نوشته شدند؟ رمان رئالیستی چیست؟ چه رمانی با کدام ویژگی‌ها را «رمان مدرن» می‌نامیم؟ «رمان پسامدرن» از چه زمانی نوشته شد و چه ویژگی‌هایی دارد؟ در کتاب حاضر کوشیده می‌شود تا به این سؤال‌ها و پرسش‌های مشابه درباره‌ی ماهیت رمان و سِیرِ تحولات آن پاسخ داده شود. در فصل‌های مختلف این کتاب، نظریه‌های رمان (از زمان  پیدایش رمان در قرن هجدهم تا دوره‌ی معاصر) به تفصیل و با اشاره به مشهورترین رمان‌های نویسندگان جهان توضیح داده می‌شوند. در این توضیحات، هم فنون نگارش رمان مورد بررسی قرار می‌گیرند و هم اصطلاحات ادبی رایج درباره‌ی رمان شرح داده می‌شوند. همچنین مترجم زیرنوشت‌های فراوانی را برای روشن ساختن معنای اصطلاحات ادبی یا برای توضیح بیشتر درباره‌ی محتوای رمان‌های مورد اشاره در متن کتاب افزوده است تا بحث‌های کتاب حاضر برای خواننده هر چه بیشتر فهمیدنی شوند. 

مطالعات فرهنگی درباره‌ی فرهنگ عامّه

چاپ پنجم، تهران: نشر آگه، ۱۳۹۷

(برنده‌ی جایزه‌ی کتاب فصل، تابستان ۱۳۸۶)

کتاب حاضر، به منظور معرفی «مطالعات فرهنگی» به زبان فارسی ترجمه شده است. نویسنده در هر فصل، مهم‌ترین مفاهیم این حوزه‌ی مهم از علوم انسانی را در بحث راجع به جنبه‌های گوناگونِ فرهنگ عامّه، با استناد به کتاب‌ها و مقالاتِ مشهورترین نظریه‌پردازانِ مطالعات فرهنگی شرح می‌دهد و سپس به نمونه‌هایی از ارزشمندترین تحقیقاتی اشاره می‌کند که با اتخاذ همین رهیافت انجام شده‌اند. از این رو، می‌توان گفت کتاب حاضر هم نظریه‌های مطالعات فرهنگی را به روشنی معرفی می‌کند و هم این‌که با ذکر جزئیاتِ پژوهش‌های شاخص، الگویی از تحقیقات عملی در این زمینه پیش روی خواننده‌ی ایرانی قرار می‌دهد. در فصل‌های مختلف این کتاب، به موضوعاتی از این قبیل پرداخته می‌شود: جایگاه تلویزیون در فر‌هنگ معاصر؛ علل جذابیت فیلم‌ها و رمان‌های عامّه‌پسند؛ تحلیل فرهنگیِ محتوای روزنامه‌های جنجالی و مجلات عامیانه؛ دلالت‌ها و معانی نمادینِ موسیقی پاپ برای جوانان؛ مصرف‌گرایی در جامعه‌ی معاصر؛ و تحولات فرهنگی در فرایند جهانی‌شدن. 

روانکاوی فرهنگ عامّه

نظم‌وترتیب نشاط

چاپ هفتم، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۹۹

این کتاب یکی از منابع اصلی مطالعات فرهنگی به زبان فارسی است که جلوه‌هایی از رفتارهای روزمره در فرهنگ معاصر را از منظر نظریه‌ی روانکاوی تحلیل می‌کند. نویسنده در هر فصل مهم‌ترین مفاهیم این حوزه‌ی مهم از علوم انسانی را در بحث راجع به جنبه‌های گوناگون فرهنگ عامّه، با استناد به کتاب‌ها و مقالات مشهورترین نظریه‌پردازان مطالعات فرهنگی شرح می‌دهد و سپس به نمونه‌هایی از ارزشمندترین تحقیقاتی اشاره می‌کند که با اتخاذ همین رهیافت انجام شده‌اند. از این رو می‌توان گفت کتاب «روانکاوی فرهنگ عامّه»، هم نظریه‌های مطالعات فرهنگی را به روشنی معرفی می‌کند و هم این‌که با ذکر جزئیات پژوهش‌های شاخص، الگویی از تحقیقات علمی در این زمینه پیش روی خواننده‌ی ایرانی قرار می‌دهد. در فصل‌های مختلف این کتاب به موضوعاتی از این قبیل پرداخته می‌شود: چرا فوتبال تا به این حد پُرطرفدار است؟ جایگاه اتومبیل در فرهنگ مدرن چیست و چرا برخورداری از اتومبیل به موضوعی حیاتی در زندگی بسیاری از ما تبدیل شده است؟ علت جذابیت فیلم‌ها و رمان‌های عامّه‌پسند چیست؟ ولع خرید از کجا ناشی می‌شود و چرا زرق‌وبرقِ کالای جدید برای ما اینچنین فریبنده است؟ آگهی‌های تجاری و تبلیغات کالا با توسل به کدام تدابیر در ما اثر می‌گذارند؟ شیفتگی جوانان به موسیقی پاپ ریشه در چه عوامل ناخودآگاهانه‌ای دارد؟ بخش نخست کتاب، به بحثی نظری در خصوص روش‌های انجام ‌دادن تحقیقات روانکاوانه‌ی فرهنگی اختصاص دارد و برای کسانی که مایل‌‌اند این شیوه‌ها را در بررسی فرهنگ جامعه‌ی ایران اِعمال کنند،‌ راهنما و معرف منابع موجود در این زمینه است. بخش دوم، بررسی‌های موردی درباره‌ی جنبه‌های عمومی فرهنگ معاصر را شامل می‌شود. نمونه‌های تحلیل روانکاوانه‌ی فرهنگی در این بخش، حکم الگویی برای تأمل و باریک‌اندیشی در جلوه‌های همه‌گیرِ فرهنگ در جامعه‌ی معاصر را دارد. سرانجام بخش سوم کتاب دیدگاهی روانکاوانه در خصوص موضوع اخلاق و فروپاشی قیدوبندهای اخلاقی در دوره‌ی پسامدرن ارائه می‌دهد.

دکتر بَری ریچاردز، مؤلف این کتاب، استاد دانشگاه بُرنموت در انگلستان و مدیر مرکز تحقیقات ارتباطات عمومی در این دانشگاه است. او پیش از این استاد روابط انسانی در دانشگاه شرق لندن بوده‌ است. وی ابتدا در رشته‌ی روانشناسی بالینی تحصیل کرد و متعاقباً در جامعه‌شناسی تخصص گرفت. به علت همین پس‌زمینه‌ی تحصیلی، دکتر ریچاردز به ادغام بصیرت‌های روانکاوانه در تحقیقات فرهنگی و اجتماعی علاقه‌مند است و رهیافت روانکاوانه ـ فرهنگی را نظریه‌پردازی کرده است. از دکتر ریچاردز تاکنون کتاب‌ها و مقالات متعددی منتشر شده است که از آن جمله می‌توان به کتاب تمثال‌های فروید (۱۹۸۹) و کتابی مشترک با عنوان پویش‌شناسی تبلیغات کالا (۲۰۰۰) اشاره کرد. 

اندیشه‌ی یونگ

چاپ هفتم، تهران: انتشارات مروارید، ۱۴۰۰

یونگ در زمره‌ی نخستین اندیشمندانی بود که از راه همفکری با فروید به شکل‌گیری و تدقیقِ مفاهیم نظریه‌ی روانکاوی یاری رساند. ولی او متعاقباً راه خود را از راه استاد جدا کرد و مکتب جدیدی را با نام «روانشناسی تحلیلی» بنیاد گذاشت. یونگ در عین این‌که بر دیدگاه فروید مبنی بر وجود ضمیر ناخودآگاه صحّه می‌گذارد، قائل به گونه‌ای دیگر از ضمیر ناخودآگاه نیز هست که دیگر نه مبیّن اندیشه‌ها و آرزوهای کام‌نیافته و هراس‌های فردی، بلکه مخزن گرایش‌ها و افکاری است که در نزد همه‌ی ابناء بشر مشترک هستند. یونگ با مطالعه‌ی گسترده در نظام‌های اسطوره‌ای و فرهنگ‌های گوناگون، مجموعه‌ای از تصاویر ذهنیِ جهان‌شمول را تدوین کرد که در مکتب او با نام «کهن‌الگو» مشخص می‌شوند. تفحّص در کهن‌الگوها نه‌فقط راهی برای فهم الگوهای عام رفتار بشر، بلکه همچنین شیوه‌ای برای قرائت نقادانه‌ی متون ادبی و آثار هنری است. این کتاب برای کسانی نوشته شده است که می‌خواهند با خواندن کتابی کمابیش کم‌حجم، دریچه‌ای بر افکار یونگ برای‌شان گشوده شود. هریک از فصل‌های پنج‌گانه‌ی کتاب حاضر، جزء مهمی از اندیشه‌های یونگ را با استناد به نوشته‌های خودِ او و با شرح و تفسیر به خواننده معرفی می‌کند. نقل‌قول‌های مکرر از یونگ و ارجاعات ایضاً متعدد به سایر نوشته‌های مرتبط با موضوعات مورد بحث، راهنمای ضمنیِ خواننده‌ای است که پس از خواندن کتاب حاضر به مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی آراء و اندیشه‌های یونگ راغب می‌شود. به منظور فهمِ راحت‌ترِ متن، مترجم با افزودن زیرنوشت‌های توضیحی، اصطلاحات روانکاوانه‌ای را که نویسنده‌ی کتاب فقط به‌کار برده اما شرح نداده و نیز اشاراتی را که چه‌بسا برای خواننده‌ی ناآشنا قدری مبهم یا گیج‌کننده باشند، توضیح داده است. 

مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان

ویراست دوم، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۳؛ چاپ سوم ۱۳۹۶

در سال‌های اخیر اصطلاح «پسامدرنیسم» در بحث‌های نقادانه درباره‌ی رمان در کشور ما بسیار رواج یافته است و بسیاری از منتقدان ادبی و رمان‌نویسان ایرانی مایل‌اند با ویژگی‌های رمان پسامدرن آشنا شوند. کتاب حاضر کوششی است برای تبیین این‌که پسامدرنیسم در ادبیات داستانی چگونه از مدرنیسم پدید آمد و مقالات آن با توجه به نیازها و مشکلات خاصی که ما در ایران برای فهم پسامدرنیسم در ادبیات داریم، گزینش و ترجمه شده‌اند. این کتاب از دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست، مدرنیسم در رمان مورد بحث قرار گرفته و در بخش دوم پیدایش پسامدرنیسم و ویژگی‌های رمان پسامدرن به تفصیل شرح داده شده است. به منظور تسهیل فهم مطالب کتاب، مترجم زیرنوشت‌های فراوانی را برای روشن ساختن معنای اصطلاحات ادبی یا برای توضیح بیشتر درباره‌ی محتوای رمان‌های مورد اشاره در متن کتاب افزوده است. ویراست دوم این کتاب با تجدیدنظر کلی در متن ترجمه و روزآمد کردن توضیحات تکمیلیِ مترجم در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

بکت و تئاتر معناباختگی

ویراست دوم، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۴

در کتاب حاضر مشهورترین آثار ساموئل بکت معرفی و نقد می‌شوند که در زمره‌ی برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین نمایشنامه‌نویسان مدرن قرار دارد. نام بکت با جنبش موسوم به «معناباختگی» گره خورده است که در اوایل نیمه‌ی دوم قرن بیستم در تئاتر اروپا شکل گرفت. «معناباختگی» (یا Absurdity که مترجمان ایرانی در گذشته معادل «تئاتر پوچی» را برای آن به کار می‌بردند) نحله‌ای از نمایشنامه‌نویسیِ مدرن است که ریشه در فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم دارد و اندیشمندان و نویسندگانی همچون ژان ـ پل سارتر، آلبر کامو و فرانتس کافکا نقش بسزایی در شکل‌گیری مبانیِ آن ایفا کردند. نمایشنامه‌های معناباخته با شخصیت‌های عجیب‌وغریب و رویدادهای غیرمنطقی و دور از انتظار، خواننده را بهت‌زده و گیج می‌کنند تا جهانی بی‌معناشده و روابطی مضحک و دلهره‌آور میان انسان‌های روزگارِ ما را به نمایش بگذراند. آثار بکت، بویژه شاهکار او نمایشنامه‌ی در انتظار گودو، عرف‌های نمایشنامه‌ی خوش‌ساخت را بر هم می‌ریزند و با نشان دادن مخمصه‌های دردناک و در عین حال خنده‌آورِ انسان‌های مفلوک، تصویری از زندگیِ پُراضطرابِ ما در جهانی بیگانه و بیرحم به دست می‌دهند. نویسنده‌ی کتاب حاضر، پس از تبیین ویژگی‌های تئاتر معناباخته، نمایشنامه‌های مهم بکت را از منظر مضامین و تکنیک‌های معناباختگی در آن‌ها مورد بررسی نقادانه قرار می‌دهد. 

زبانشناسی و نقد ادبی

ویراست دوم با اضافات، چاپ ششم، تهران: نشر نی، ۱۳۹۷

نقد ادبی، به‌ویژه در دهه‌های اخیر، هر چه بیشتر خصلتی بین‌رشته‌ای یافته و به عبارت دیگر بسیاری از اصول و روش‌های خود را از سایر علوم انسانی به عاریت گرفته است. پیدایش رهیافت‌هایی از قبیل نقد فلسفی، نقد روانکاوانه، نقد جامعه‌شناسانه، نقد ساختارگرایانه و امثال آن‌ها بر سرشت پذیرنده‌ی نقد ادبی در دوره و زمانه‌ی ما دلالت می‌کند. اما آیا می‌توان زبانشناسی را ــ که مطالعه‌ی علمی زبان است ــ در مطالعات نقادانه‌ی ادبی به کار برد؟ پاسخ‌های گوناگونی که از دیدگاه‌های گاه متضاد به این پرسش داده شده‌اند، بسیار بحث‌انگیز بوده‌اند. کتاب حاضر می‌کوشد تا چشم‌اندازی تا حد امکان متوازن از این دیدگاه‌ها ارائه دهد. به این منظور، مقالاتی از دو زبانشناسِ‌ آشنا با نقد ادبی و دو منتقد ادبی‌ آشنا با زبانشناسی (رومن یاکوبسن، دیوید لاج، راجر فالر و پیتر بَری) در این مجموعه به خواننده ارائه می‌شوند. گزینش و انتشار این مقالات بر مبنای ملاک تکثر آراء بوده است تا پیکربندی عمومی کتاب بتواند ــ به تأسی از روح زمانه‌ی ما ــ ماهیت چندصدایی‌ نقد ادبی را به وجهی شایسته‌تر نشان دهد. کتاب زبانشناسی و نقد ادبی نخستین بار در سال ۱۳۶۹ انتشار یافت و به سرعت به متن درسی در رشته‌ی زبانشناسی و نیز ادبیات تبدیل شد. در ویرایش دوم، یک مقاله‌ی جدید با عنوان «سبک‌شناسی» به کتاب افزوده شده، و نیز نمایه‌ی موضوعات،‌ اشخاص و آثار و واژه‌نامه‌های انگلیسی و فارسی بسط داده شده‌اند.   

ویرایش کتاب‌های مربوط به نقد ادبی

نظریه‌های نقد ادبی معاصر

چاپ سوم، تهران: انتشارات نگاه امروز و انتشارات حکایت قلم نوین، ۱۳۹۴

ویراستار حسین پاینده

کتاب حاضر نوشته‌ی لُیس تایسن، چنان‌که از عنوانِ فرعیِ آن («راهنمای آسان‌فهم») برمی‌آید، با این هدف نوشته شده است که پیچیدگی‌های نظریه‌های نقد ادبی معاصر را با زبانی تا حد ممکن فهمیدنی تبیین کند. فرض نویسنده این بوده است که این کتاب را دانشجویانی می‌خوانند که هیچ‌گونه آشناییِ تخصصیِ قبلی با نظریه و نقد ادبی جدید ندارند. از این رو، در هر فصل از کتاب، نویسنده یکی از رهیافت‌های مهمِ نقد ادبی را به تفصیل و با زبانی روشن معرفی می‌کند و در پایانِ همان فصل پرسش‌هایی را مطرح می‌سازد که حکم راهنمایی‌های عملی برای نقد متون ادبی با استفاده از همان رهیافت را دارند. همچنین، در پایان هر فصل، رهیافت نقادانه‌ی توضیح داده‌شده در همان فصل به رمان گتسبی بزرگ نوشته‌ی ف. اسکات فیتسجرالد اِعمال گردیده و در واقع نویسنده این رمان را از منظر تک‌تکِ نظریه‌های معرفی‌شده در این کتاب، نقد کرده است. 

درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی

چاپ چهارم، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۹۶

ویراستار حسین پاینده

کتاب حاضر، هفتمین مجلد از «مجموعه‌ی نظریه و نقد ادبی» است. این کتاب، نوشته‌ی چارلز برسلر، با مقاصدی کاملاً آموزشی برای دانشجویان دوره‌ی لیسانس نوشته شده است. نویسنده سبک و سیاق ساده‌ای را برای نگارش کتاب به کار برده است تا دانشجو بتواند مبانی مهم‌ترین رهیافت‌های متداول نقد ادبی‌ مدرن را به سهولت فراگیرد. در هر فصل از کتاب، نویسنده علاوه بر تشریح سِیرِ تکوینِ تاریخیِ یکی از رهیافت‌های نقد ادبی جدید، مفروضات بنیادین و روش به‌کاربردن آن رهیافت را نیز توضیح داده است. سپس در پایان هر فصل، رهیافت توضیح‌داده شده در همان فصل برای نقد یک داستان کوتاه یا شعر یا نمایشنامه به کار گرفته شده و بدین ترتیب نمونه‌ای عملی از نقد ادبی به خواننده ارائه گردیده است. (متن کامل داستان و شعر و نمایشنامه‌ای که در پایان هر فصلِ این کتاب نقد شده، در ضمائم کتاب گنجانده شده است.) در پایان هر فصل، فهرستی از منابع مربوط به مباحث همان فصل برای مطالعه‌ی بیشتر ارائه شده است. همچنین به منظور تسلط خواننده بر اصطلاحات رایج در نظریه‌های ادبی جدید، در پایان کتاب فهرستی از اصطلاحات نقد ادبی و توضیح آن اصطلاحات در «واژه‌نامه‌ی توصیفیِ اصطلاحات نقد ادبی» آورده شده است. 

درسنامه‌ی نظریه و نقد ادبی

تهران: انتشارات روزنگار، ۱۳۸۳

ویراستار: حسین پاینده

کتاب حاضر سومین مجلد از «مجموعه‌ی نظریه و نقد ادبی» است. هدف از انتشار این مجموعه، کوشش برای پایان دادن به هرج و مرجِ ناشی از ترجمه‌های پراکنده، نامناسب، نافهمیدنی و بی‌ثمرِ موجود در زمینه‌ی نقد ادبی و یاری رساندن به شکل‌گیری جریان هویتمند و مبتنی بر نظریه‌ی نقد ادبی در کشور ما است.

کتاب حاضر، چنان‌که از عنوان آن برمی‌آید، با مقاصدی کاملاً آموزشی برای دانشجویان درس نقد ادبی نوشته شده است. به همین سبب، سبک و سیاق نگارش کتاب به گونه‌ای است که دانشجو به سهولت کامل بتواند مبانی مهمترین رهیافت‌های متداول نقد ادبی‌ مدرن را فراگیرد. در هر فصل از کتاب، نویسندگان یکی از رهیافت‌های نقد ادبی را با استناد به آثار برجسته‌ترین نظریه‌پردازانِ همان رهیافت معرفی می‌کنند و در عین حال پرسش‌هایی را مطرح می‌سازند که موجب تفکر خواننده درباره‌ی‌ موضوع و مشارکت غیرمنفعلانه‌ی او در فهم مطالب می‌شود. همچنین، در هر فصل ضمن نقل قول از مجموعه‌ای از آثار ادبی، تمرین‌هایی گنجانده شده است تا خواننده آموخته‌های خود را در نقد عملی متون ادبی به کار گیرد. به منظور تسلط خواننده بر اصطلاحات رایج در نظریه‌های ادبی جدید، در پایان هر فصل فهرستی از اصطلاحات مربوط به موضوع همان فصل و توضیح آن اصطلاحات آورده شده است. علاوه بر مراجع مفصلی که در پایان کتاب گنجانده شده است، هر فصل شامل فهرست مستقلی از منابع (کتاب‌ها و مقالات) است که محتوای هر کدام به‌طور جداگانه و مختصر معرفی شده‌اند تا دانشجوی علاقه‌مند بتواند مطالعات خود را در آن زمینه ادامه دهد.

مهم‌ترین مزیت کتابِ حاضر آموزشی‌بودن آن است. نویسندگان کتاب چنین فرض کرده‌اند که خواننده با آگاهی ‌یک غیرمتخصص قصد دارد نظریه‌های نقد ادبی جدید را فراگیرد و در به‌کارگیری آن‌ها تبحر یابد. به همین سبب، آنان تا حد ممکن با ارائه‌ی توضیحات روشن فهم پیچیدگی‌های نظریات جدید را برای خواننده تسهیل می‌کنند. 

پیش‌درآمدی بر مطالعه‌ی نظریه‌ی ادبی

تهران: نشر روزنگار، ۱۳۸۲

ویراستار: حسین پاینده

کتاب حاضر نخستین مجلد از «مجموعه‌ی نظریه و نقد ادبی» و نوشته‌ی راجر وبستر، مدیر گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه جان مورز لیورپول در انگلستان، است. هدف نویسنده این بوده است که راهنمایی مقدماتی درباره‌ی عمده‌ترین موضوعات نظریه‌ی ادبی و کاربرد آن‌ها در بحث‌های نقادانه‌ی ادبیات فراهم آورد. از جمله محاسن کتاب وبستر این است که وی برای تبیین مفاهیم نظری، ابتدا از اصطلاحات متداول‌تر و آشناتر استفاده کرده‌ و لذا خواننده‌ی ناآشنا با مباحث نقد ادبی جدید راحت‌تر می‌تواند بحث‌های کتاب را دنبال کند. ساختارگرایی، فرمالیسم روسی، مکتب باختین، نظریه‌ی زبانشناختیِ رومن یاکوبسن، روایت‌شناسی، نقد مارکسیستی، فمینیسم، نقد روانکاوانه، واسازی و . . . از جمله نظریه‌ها و مفاهیمی هستند که نویسنده‌ی کتاب حاضر آن‌ها را به زبانی فهمیدنی برای خوانندگان تبیین کرده است. 

قرائتی نقادانه از رمان چهره‌ی مرد هنرمند در جوانی

تهران: نشر روزنگار، ۱۳۸۲

ویراستار: حسین پاینده

کتاب حاضر چهارمین مجلد از «مجموعه‌ی نظریه و نقد ادبی» نوشته‌ی دیوید سْید، استاد دانشگاه لیورپول در انگلستان، است و دو بخش عمده دارد. در بخش نخست، نویسنده به زمینه‌ی تاریخی و فرهنگیِ رمان چهره‌ی مرد هنرمند در جوانی اثر جیمز جویس می‌پردازد و نقدهای نوشته‌شده توسط سایر منتقدان را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این بخش، برخی از مفاهیم بنیادینِ نظریه‌ی باختین که در قرائت نویسنده از رمان مورد استفاده قرار می‌گیرند تبیین شده‌اند. در دومین بخش کتاب، قرائت نقادانه‌ی مشروحی از رمان جویس ارائه گردیده که عمدتاً بر نظریه‌ی گفت‌وگوییِ باختین متکی است اما البته از سایر مفاهیم عام نقد ادبی نیز بهره می‌گیرد. هدف اصلی نویسنده نشان دادن این موضوع است که استیون (شخصیت اصلی رمان) چگونه در تعامل با «صداهای» فرهنگِ جامعه‌اش رشد می‌کند. نویسنده همچنین با استناد به بحث‌های باختین در خصوص چندگانه بودنِ صداهای رمان، به بررسی موضوعاتی از قبیل اقتدار کلیسا و جنسیت و فرهنگ در رمان جویس می‌پردازد. این نقد با بررسی مطالب دفتر خاطرات استیون در آخرین بخش رمان به پایان می‌رسد که نویسنده آن را گفت‌وگوی درونی استیون با خویشتن می‌داند. 

افسانه‌های اِزُپ

تهران: نشر روزنگار، ۱۳۸۱

ویراستار: حسین پاینده

 کتاب حاضر ترجمه‌ای است از جدیدترین نسخه‌ی افسانه‌های اِزُپ. افسانه‌هایی که مایه‌ی شهرت اِزُپ شده‌اند، در اوایل پیدایش مسیحیت به شکلی منظوم به زبان یونانی و لاتینی ثبت شدند. بعدها یک محقق بیزانسی در قرن چهاردهم این افسانه‌ها را به نثر بازنوشت و بدینسان باعث اشاعه‌ی گسترده‌تر آن‌ها شد. افسانه‌های اِزُپ بابیش از ۳۵۰۰ سال قدمت، سندی دیرینه و دیرپا از فرهنگ بشری محسوب می‌شوند. به سخن دیگر، ضعف‌های اخلاقی‌ای که شخصیت‌های افسانه‌های اِزُپ تجسم آن هستند، هنوز تصویری دقیق از ذات بشر و روابط بینافردی در جامعه به دست می‌دهد. نیز به همین سبب است که این افسانه‌ها ساختمایه‌ی پیرنگ بسیاری از داستان‌ها و فیلم‌های به‌یادماندنی بوده‌اند. 

 زبان خارجی تخصصی (۳) برای دانشجویان زبان و ادبیات فارسی

ESP (III) for the Students of Persian Language and Literature

تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۴

ویراستار: حسین پاینده

 مجموعه مقالات نخستین سمینار بررسی مسائل رمان در ایران

تهران: انتشارات دفتر مطالعات ادبیات داستانی، ۱۳۷۴

ویراستار: حسین پاینده